Muzeum Wsi Słowińskiej w Klukach

Muzeum Wsi Słowińskiej w Klukach powstało w roku 1963 po to żeby zachować pamięć o Słowińcach. W Klukach Słowińcy już nie mieszkają, a ich potomkowie uznani za niemieckich mieszkańców “ziem odzyskanych”, wysiedlono po wojnie do Niemiec. Pozostało po nich tylko to muzeum na końcu drogi, gdzieś pomiędzy lasami, torfowiskami i jeziorami – pośrodku Słowińskiego Parku Narodowego.

Zarówno osada Kluki, jak i jej nazwa powstały późno, bo dopiero w XVIII wieku. Ale pierwsze chałupy nad jeziorem Łebsko, wraz z oborami i stodołami, pobudowane były pod koniec XVI wieku. Teren był niełatwy do życia, wiosenne pozimowe podtopienia na długie miesiące odcinały poszczególne domy od sąsiadów. Coraz bardziej rozbudowała się osada nadjeziorna, którą nazywano Klukami, prawdopodobnie od nazwiska Kleków, mieszkańców luźnych nadjeziornych zagród.

Z czasem osadnictwo rozszerzyło się również na niezamieszkane wcześniej grunty rozciągające się na południe od istniejącej już osady, a należące do pobliskich majątków Żelazo i Ciemino. W wyniku tego powstały nowe osiedla, które nazwano Klukami Żeleskimi i Klukami Ciemińskimidla odróżnienia od Kluk Smołdzińskich. Wspólną nazwę Kluki dla wszystkich osad nadano w trybie administracyjnym i traktowano je jako jedną wieś gminną z jednym sołtysem.

Gdy do tej osady na końcu świata dociągnięto brukowaną drogę, a później elektryczność – świat w Klukach się odmienił. Do połowy XX wieku Kluki znacznie zmieniły się pod względem zabudowy. Stare domy z drewna i gliny niejednokrotnie zastępowano nowymi, murowanymi; wyznaczono kilka działek w środku wsi, gdzie między innymi postawiono budynek przeznaczony na szkołę. Wszystkie domy stawiano równolegle do drogi, po obu jej stronach. Taki kształt wsi zachował się do dzisiaj.

Pas nadmorski po Łebę oraz wsie nad jeziorami Gardno i Łebsko pozostały na początku  XIX w. jedynymi obszarami, gdzie mówiono jeszcze po kaszubsku. A powszechnym od połowy XIX wieku określeniem kaszubskiej grupy ludności, zamieszkującej te tereny, stała się nazwa Słowińcy.

Nasilone procesy germanizacyjne doprowadziły w XIX wieku do likwidacji języka kaszubskiego również na tym terenie. Wyeliminowano go z życiu publicznego, później też codziennego; zaprzestano odprawiania nabożeństw w języku polskim i nauki kaszubskiego w szkołach. Po II wojnie światowej na terenie zamieszkałym przez Słowińców było już tylko kilka osób znający miejscowy język. Najtrwalsze okazało się nazewnictwo kaszubskie: zachowały się kaszubskie nazwy toni jezior, działek osadniczych, narzędzi i sprzętu rybackiego oraz rodowe nazwiska kaszubskie.

Po 1945 roku władze polskie potraktowały Słowińców jak niemieckich mieszkańców tych ziem. W latach 1945 – 1948 dokonywano masowych wysiedleń do Niemiec. Dopiero dzięki działaczom Polskiego Związku Zachodniego, znającym historię ludności słowińsko – kaszubskiej, wstrzymano akcję przesiedleńczą w Klukach i podjęto próbę polonizacji autochtonicznych mieszkańców wsi. Konflikty między napływającą ze wschodu ludnością polską a bardzo już zniemczonymi Słowińcami spowodowały jednak, iż ci drudzy nie chcieli pozostać w Polsce. Mimo prób mających zintegrować obie grupy, z upływem lat coraz więcej Słowińców domagało się zezwolenia na wyjazd do Niemiec. 

Słowińcy wytworzyli w swych dziejach właściwą sobie kulturę materialną, a Kluki były wsią, w której pozostało najwięcej pamiątek tej kultury, najwięcej przykładów budownictwa słowińskiego, najdłużej zachowały się tradycje słowińskie. Żeby zachować pamięć o Słowińcach w Klukach właśnie w 1963 roku, w jednej z zagród, zbudowanej w XIX wieku i zachowanej w miejscu pierwotnej lokalizacji, zorganizowano stałą ekspozycję prezentującą kulturę ludności zamieszkującej niegdyś wsie położone nad jeziorem Łebsko i Gardno. Muzeum się rozwijało, gdy w latach 7o-tych z Kluk wyjeżdzali “ostatni” Słowińcy. Obecnie na dziesięciohektarowym obszarze Muzeum Wsi Słowińskiej w Klukach stoi siedem zagród: z budynkami gospodarczymi, studniami, piecami chlebowymi i piwnicami – wszystko wtopione w żywą funkcjonującą wieś, po obu stronach uczęszczanej przez mieszkańców drogi.

Muzeum Wsi Słowińskiej w Klukach
Kluki 27
76-214 Smołdzino
tel. +48 (59) 846-30-20
fax. (59) 832-66-00

Muzeum Wsi Słowińskiej czynne jest przez cały rok. Dla zwiedzających muzeum jest czynne:

• W sezonie – od 4 maja do 31 sierpnia: Poniedziałek (czynna tylko jedna zagroda) od 11.00 do 15.00 Wtorek – Niedziela (kasa czynna do 17.00) od 10.00 do 18.00
• Od 1 września do 31 października: Poniedziałek (czynna tylko jedna zagroda) od 11.00 do 15.00, Wtorek – Niedziela (kasa czynna do 15.00) od 9.00 do 16.00
• Od 1 listopada do 28 lutego: Poniedziałek nieczynne, Wtorek – (czynna tylko jedna zagroda) od 11.00 do 15.00, Środa - Niedziela od 9.00 do 16.00 (kasa czynna do 15.00)
• Od 1 marca do 3 maja Poniedziałek (czynna tylko jedna zagroda) od 11.00 do 15.00, Wtorek – Niedziela (kasa czynna do 15.00) od 9.00 do 16.00